Wie is Sax, wel heel beknopt
Adolphe Sax speelde fluit en klarinet en was instrumentenmaker. Zijn bekendst gebouwde instrument is de saxofoon. Adolphe Sax komt uit Dinant, België« en heeft geleefd van 1814 tot 1894.
De appel valt niet ver van de boom
Sax’s vader was instrumentenbouwer en had een atelier in Brussel waar hij koperblaas instrumenten repareerde en innoveerde. Hij was tevens hofleverancier voor het Huis van Oranje ten tijde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Sax’s vader heeft immens veel patenten voor verbeteringen op heel veel koperblaasinstrumenten op zijn naam staan.
Zijn jeugd
De jeugd van Sax verliep vrij tragisch. Zo heeft hij heel wat ongelukken gehad, gelukkig allen overleefd. Sax leerde klarinet en fluit spelen op jonge leeftijd. Hij volgde muziekles aan de muziekschool in Brussel en kreeg daarnaast klarinetlessen. Sax is ook op jonge leeftijd begonnen met het repareren en innoveren van instrumenten. Zo had hij klarinetten en fluiten van ivoor gemaakt, een nieuw kleppensysteem voor de sopraanklarinet gemaakt en her ontwikkelde hij de basklarinet welke snel is opgenomen tot de houtblaasinstrumenten. Anders dan zijn vader begon Sax ook onconventionele (nieuwe) instrumenten te bouwen. In 1842 was de 28 jarige Sax alom erkend als een van ’s werelds top akoestische vakman.
Afgunst en venijn
Ondanks zijn successen was Sax niet tevreden met zijn erkenning, een hoop mensen misgunde zijn innovaties. Hij kreeg bijvoorbeeld niet de eerste prijs bij de Belgische Nationale Expositie omdat hij te jong was en bij het ontvangen van de eerste prijs volgens de jury niets meer had om naar toe te werken in de toekomst. En tijdens de wedstrijd expositie in 1941 van zijn nieuwe bashoorn, de toen nog zo genoemde saxofoon, werd door een jaloerse mede deelnemer zo beschadigd dat het instrument niet meer geschikt was om ten toon te stellen aan de jury.
De eerste
De bashoorn was een mix van messing en riet, had een bochtige conische vorm en een klarinet-stijl mondstuk. Het lichaam van de bashoorn was als een ophicleide. Dit is een verouderde bas met kleppen behorend tot de koperblaasinstrumenten gebruikt in bands in de 19e eeuw welke later vervangen werden door de tuba.
Verhuizing en ontvangst van Sax’s innovaties
Met zijn instrumenten bij zich en weinig geld op zak is Sax in 1842 naar Parijs verhuisd, toen der tijd het centrum van de wereld voor muziekinstrumenten productie. Hij probeerde de Saxhoorns (familie van meerdere formaten) aan de man te brengen. Sommige mensen waren enthousiast over de saxhoorns, anderen totaal niet. Zo werden de saxhoorn niet echt goed ontvangen bij de orkesten. Er hoeft namelijk maar een gerenommeerd orkestmusicus te dreigen uit het orkest te stappen als de saxhoorn in het orkest wordt opgenomen en de orkestleider staat voor een lastige beslissing. Toch waren er ook mensen wel enthousiast over zijn uitvinding. Om het veelzijdige geluid, het nieuwe instrument zelf als uitdaging om voor te componeren, de mogelijkheid van het instrument om te mengen. Er zijn klassieke musici geweest die de saxhoorn gingen leren spelen en er zijn componisten geweest die voor de saxhoorn zijn gaan schrijven. Zij hebben meegeholpen aan het promoten van de saxhoorns en Bb bas saxofoon. Sax bleef de instrumenten namelijk verder ontwikkelen. En in 1843 was zijn prototype van een Bb bas saxofoon (Sax’s stem) met een lichaam in de vorm van een ophicleide klaar. In 1844 was de saxofoon nog niet gepatenteerd en dus noemde Sax de Bb bas saxofoon nog contrabas klarinet. De saxofoon was door dezelfde vingerzetting in het octaaf makkelijker te spelen dan een klarinet bijvoorbeeld.
Sax ‘n Rol
Sax zag een rol voor zijn instrumenten voor de symfonie orkesten. Hij zag voor de saxhoorns en Bb bas saxofoon de mogelijkheid ervoor te zorgen dat de strijkers, houtblaas en koperblaas instrumenten als een groep zouden klinken. De saxofoon zou de oplossing zijn deze groepen met elkaar te mengen. Citaat Sax: “Ik wou een instrument maken dat door zijn klankkleur dicht bij de snaarinstrumenten ligt, en toch krachtiger en intensiever klinkt dan deze.” (Bron museum Dinant)
Ook voor Franse militaire muziekkapellen in de tijd van Napoleon zag Sax een rol voor zijn saxhoorns en Bb-bassaxofoon. Deze zouden de rol van de fagot of ophicleide over kunnen nemen omdat deze instrumenten volgens Sax niet geschikt waren voor buitenlucht optredens. Ze waren door regen bijna onbespeelbaar, de saxhoorn daarentegen niet.
Hip
De echte Sax was nog steeds hard aan het werk om de populariteit van zijn instrumenten te vergroten. Inmiddels had Sax behoorlijk wat invloedrijke vrienden die zijn instrumenten promoten. En Sax deed in 1844 mee aan een wedstrijd voor militaire bands waar het publiek enthousiast reageerde op zijn 20% kleinere band in vergelijking met zijn competitie, en met een veel grotere geluidprojectie door de saxhoorns en bariton en bas saxofoons. De wedstrijdcommissie heeft hierdoor een verzoek gedaan om de bariton en bas saxofoons en zijn saxhoorns op te nemen in de kapellen. Zo begon de saxofoon zijn start.
In 1846 won Sax het patent voor zijn instrumenten als familie van sub contrabas tot hoge sopraan. Rond 1850 had Sax’s met zijn instrumenten wereld bekendheid gekregen door de adoptie van zijn instrumenten in militaire bands.
Stormy Weather
Ondanks de impact van de instrumenten van Sax voor de wereld hebben zijn uitvindingen gezorgd voor een stormachtig leven voor Sax zelf. Zo vielen rivaliserende instrumentenmakers de legitimiteit van zijn patent aan waardoor Sax aldoor verwikkeld was in rechtszaken, Sax’s fabriek in Parijs is door verschillende redenen een aantal keren failliet gegaan en een fabrieksmedewerker heeft zelfs een moordaanslag gepleegd. Er doet ook ten ronde dat Sax een kankergezwel aan zijn lip heeft overleefd.
De saxofoonproductie was deels afhankelijk van de afname van saxofoons voor de militaire muziekkapellen. Door deze afhankelijkheid is uiteindelijk de fabriek van Sax failliet gegaan. De instrumentenverzameling van Sax werd openbaar verkocht. Veel van Sax’s patenten waren inmiddels verlopen. En door het procederen in rechtszaken en het weinige geld dat hij nog verdiende met doceren bleven er na Sax’s overlijden op 79 jarige leeftijd alleen schulden over. Sax is begraven op Cimetiere de Montmartre, een kerkhof uit 1795 in de wijk Montmartre in Parijs waar veel bekende kunstenaars liggen begraven.
Bovenstaande beknopte geschiedenis van de saxofoon geeft het leven van Adolphe Sax in grote lijnen weer. Het is geschreven aan de hand van het boek ‘The Devils Horn’, een bezoek aan Dinant in België en internet onderzoek.
Bron: Methodiekverslag Femke Ernens – Hoofdvak saxofoon Jazz & Pop, Artez Conservatorium Zwolle, mei 2013