Waarom en hoe moet je transponeren? Handig als je in een band of ensemble speelt en wanneer je zelf muziek wilt schrijven.
Waarom transponeren?
Transponeren is het verplaatsen van bijvoorbeeld een melodie of akkoordenschema naar een andere toonsoort. Je kunt zo een compleet muziekstuk een paar noten hoger of lager zetten. Dit kan van pas komen wanneer het stuk gewoonweg in de verkeerde toonsoort staat of dat de toonsoort niet lekker ligt voor de zanger/zangeres. Daarnaast kun je transponeren om met verschillende instrumenten samen te spelen want er is een verschil tussen klinkende en transponerende instrumenten.
Klinkende en transponerende instrumenten
Er zijn klinkende instrumenten zoals de piano, gitaar of dwarsfluit. Een klinkend instrument is een instrument waarbij je de noot C speelt en er ook een C klinkt. Dat is waar het begrip ‘C-klinkend’ vandaan komt. Er wordt steeds naar deze C gerefereerd. Klinkende instrumenten zijn bijvoorbeeld de piano, gitaar en dwarsfluit.
Transponerende instrumenten zijn bijvoorbeeld de saxofoon, klarinet en trompet. Transponerende instrumenten zijn instrumenten waarvan de klank een andere toonhoogte heeft dan uit de klank blijkt.
Wanneer je op een alt of bariton saxofoon de noot C speelt dan is dit klinkend een Eb. De alt,-en baritonsaxofoon heten daarom een Eb-instrument.
De sopraan,- en tenorsaxofoon heten een Bb-instrument, want wanneer zij de noot C spelen is dit klinkend een Bb.
Voorbeeld:
Als een klinkend instrument een C speelt moet een Eb-instrument om diezelfde C te laten klinken een A spelen. Als je de afstand, ofwel interval, van de toon C naar A bekijkt zijn dit zes hele tonen. Deze afstand noem je een grote sext (G6).
Schrijf je een passage of noot van een klinkend instrument om naar een altsaxofoon dan schrijf je een grote sext hoger. Voor een baritonsaxofoon is dit een octaaf en een grote sext hoger. Bij een Bb-instrument is de afstand van de C naar D een hele toon hoger, ofwel een grote secunde hoger (G2). Schrijf je een passage of noot van een klinkend instrument om naar een sopraansaxofoon dan schrijf je een grote secunde hoger. En voor een tenorsaxofoon is dit een octaaf en een grote secunde hoger.
Aan de slag
Als je een volledige melodielijn of akkoordenschema transponeert moeten alle tonen of akkoorden over dezelfde afstand verhoogd of verlaagd worden. Zie het voorbeeld hieronder. Hou hierbij rekening met de hele en halve toonafstanden! Als je thuis een piano of keyboard hebt kun je deze als steun gebruiken wanneer je voor het eerst gaat transponeren. Tussen twee witte toetsen zit een hele toonafstand en tussen een witte en een zwarte zit een halve toonafstand. Je zult zien dat tussen de E en F en tussen de B en C geen zwarte toetsen zitten. Dit zijn halve toonafstanden. Een ezelsbruggetje is: “Eet Friet Bij Cor”. Hou tevens rekening met de toonsoort en dus de voortekens die je vooraan de balk noteert.
NB Mocht je er alleen niet uitkomen zijn er online programma’s met interactieve transponeer tabel om je verder te helpen. Saxofooneducatie legt het je uiteraard ook graag uit, bijv. middels een Coupon voor wat theorie lessen.
